بیتا یاری: در خبر‌ها آمده بود که اردوان کامکار، نوازنده پیشگام سنتور تازه‌ترین آلبومش را بدون حضور خواننده‌ای صاحب‌نام که قرار بود پیش از این حضور داشته باشد، منتشر خواهد کرد. آهنگساز فیلم سنتوری گفته بود: «بعد از انتشار آلبوم «ریز دانه‌های الماس» تصمیم داشتم اثر جدیدی را روانه بازار موسیقی کنم که به نظرم یکی از آلبوم‌های متفاوت من خواهد بود که اگر خواننده‌ای در آن حضور داشت، شاید این آلبوم یکی از بهترین آثار آن خواننده می‌شد.» او با بیان این نکته که برای ساخت آلبوم دیگر خود از خواننده استفاده نخواهد کرد، علت تصمیم خود را این‌گونه توضیح داد: «طی این مدت خوانندگانی را برای خوانش این اثر انتخاب کرده بودم، اما به قدری این هنرمندان کارهای دست پایین انجام داده‌اند که واقعا از انتخابم منصرف شدم و ترجیح دادم این آلبوم را بدون خواننده به بازار موسیقی ارائه دهم. چون من به مقوله خوانندگی بسیار با دقت نگاه می‌کنم و تلاش می‌کنم اگر اثری را ارائه می‌دهم این آلبوم از بهترین و هنری‌ترین کیفیت لازم برخوردار باشد.» در پی این خبر و اظهارات شنیده شده پیرو آن، تصمیم گرفتیم تا در این گفت‌وگو جویای دلایل او شویم. دلایل ظریفی که بی‏ارتباط به دنیای تجارت نیست و جان کم‌رمق موسیقی اصیل ایرانی را نیز همین مساله تهدید می‌‏کند. تهدیدی که چهره عریان آن برای اولین‌بار به این صراحت مطرح می‌‏شود.

• در خبر‌ها آمده بود که شما می‌خواهید آلبومتان را بدون خواننده منتشر کنید. علت این تصمیم چیست؟

فکر می‌کنم اشتباهی شده، چراکه هنوز آلبومی منتشر نکرده‌ام که قبلا خواننده داشته باشد.

• در‌‌ همان خبر آمده بود که گویا قرار بوده به خواننده‏ای آن را بدهید تا بخواند و از قضا از عملکرد خواننده راضی نبودید و درنتیجه اعلام کردید بدون خواننده آن را منتشر می‌‏کنید؟

نه این‌گونه نبوده است. من آلبومم را هنوز منتشر نکرده‏ام، آن را بدون خواننده منتشر خواهم کرد، اما هنوزاین کاررانکرده‏ام.

• چرا می‌‏خواهید بدون خواننده آلبوم‏تان را منتشر کنید؟

نمی‌‏شود واقعیت را گفت، چراکه اگر واقعیت را بگویم حمل بر خودستایی می‌شود. اما می‌‏گویم که به هر خواننده‏ای درباره همکاری پیشنهاد دادم فردای‌‌ همان روز برای همکاری حاضر شد. تحت هیچ شرایطی مشکل همکاری با خواننده یا انتخاب خواننده ندارم. به‌طور مثال سالار عقیلی خواننده‏ای است که از قدیم او را می‌‏شناسم. به او گفتم بیاید برای موزیک فیلمی که داشتم می‌‏ساختم بخواند. این فیلم در انگلستان اکران می‌‏شد. وقتی به سالار گفتم بیاید برای تیتراژ فیلم بخواند فردا صبح بر سر ضبط حاضر شد بدون اینکه سوالی بکند که این کار چه هست و برای چه می‌‏خواهید. من هم عادت ندارم صحبت مادی بکنم و هیچ صحبتی در این باره با او نکردم. او آمد، خواند و رفت و من هیچ صحبتی با او نکردم که باید به شما دستمزد بدهم یا نه و هیچ مشکلی هم پیش نیامد.

• یعنی به او دستمزد ندادید؟

نه، برای چه باید به او دستمزد بدهم. اولا آن زمان خودش هم احساس می‌‏کرد و امروز هم فکر می‌‏کنم همین‌گونه باشد که وقتی من به او پیشنهاد کردم، اصلا نباید صحبتی بکند. قاعده موسیقیدان‌ها این‌گونه است.

• این رفتار یا مرام درباره خودتان هم صدق می‌‏کند؟

بله، صددرصد. برای خود من هم همین‌گونه است، مثلا اگر استاد شجریان به من بگوید اردوان بیا کاری دارم یا بیا با من جواب آواز بده، هرگز نمی‌‏گویم که حالا چقدر باید بگیرم یا چقدر به من دستمزد می‌‏دهید. این مسائل در موسیقی سنتی یک قانون است که هنرمند کم‏تجربه‏‌تر باید به کسی که بیشتر از او تجربه دارد، به هنرمند باتجربه‏‌تر، بسیار احترام بگذارد. در همه کار‌ها این‌گونه است اما در موسیقی این یک باید است. به هر روی خود سالار عقیلی هم این‌گونه احساس می‌‏کرد و همین رفتار او از ابتدا مورد توجه و خوشایندم بود که چقدر خوب به این رفتار آشناست.

• اما اغلب عکس این مساله را عنوان می‌‏کنند؟

نه، بعید می‌‏دانم. این قوانین را باید رعایت کنیم. او به کسی حرفی نمی‌‏زند و اگر با من هم حرفی نزد به علت این است که این رفتار را می‌‏داند و عمل می‌‏کند. هر کسی یک شخصیتی دارد و در یک جایگاهی قرار دارد و باید در حدواندازه جایگاهش رفتار کند. مثلا کسی را که نمی‌‏شناسم، اگر از من خواهش کند در آهنگی که ساخته است، ساز بنوازم، می‌‏سنجم که به چه علت و هدفی باید بروم و در کارش ساز بزنم؟ آیا به لحاظ وجهه اجتماعی اوست که برای من ارجی بیاورد؟ یا نه برعکس این ماجراست و اوست که دارد از من بهره‏برداری می‌‏کند و به اثرش اعتبار می‌‏بخشد؟ اینجاست که باید مادیات را در نظر گرفت. و من در این موارد به گونه‏ای قیمت‏گذاری می‌‏کنم که دیگر سراغ من نیاید.

• درباره همین آلبومی که از انتشار آن با خواننده منصرف شده‏‌اید، شواهد امر گویای این مساله بود که همایون شجریان ر ا برای خوانندگی در نظر داشتید. درست است؟

بله، من به همایون شجریان پیشنهاد کردم و او هم بر سر تمرین حاضر شد و چندین‌بار با هم تمرین کردیم. اما من پشیمان شدم.

• چرا؟

پشیمان شدم دیگر. برای اینکه خیلی از کارهای او خوشم نیامد.

• یعنی از اجرای آواز او خوشتان نیامد یا مسائل حاشیه‏‌ای دیگری همچون همکاری او با دیگر نوازندگان که در سطح مورد پسند شما قرار ندارند، خوشایند شما نبود؟

بله چراکه نه، همه این‌ها درموسیقی ‏قانون است. من همکاری او با دیگران را منظورم نیست و اصلا آنان را نمی‌‏شناسم. شاید در جایی همدیگر را دیده باشیم، اما واقعا نمی‌‏شناسم و کاری به آن‌ها ندارم، بلکه به خود اثر تولید شده نگاه می‌کنم. به‌طور مثال اگر اثری ایراد داشته باشد هرگز نمی‌‏گویم خوب است، حتی اگر آن را هنرمندی چون آقای علیزاده نوشته باشد. به خاطر شهرت هنرمند که نباید ضعف‌ها را نادیده گرفت.

• یعنی همایون از پس خوانندگی اثر برنیامد؟

چرا برنیاید؟

• پس مسائل دیگری مورد نارضایتی شما بوده است که اثرتان را ندادید او بخواند؟

بله، ندادم بخواند برای اینکه آن شخصیتی را که باید حفظ می‌‏کرد حفظ نکرد.

• یعنی چه شخصیتی را حفظ نکرد؟

من یکبار گفتم اما شما متوجه نشدید. همایون شجریان بسیار خواننده توانایی است که در این مساله حرفی نیست، اما نباید یکسری کار‌ها را انجام می‌‏داد. منظورم از این کار‌ها این نیست که چرا همایون رفته با کسی دیگر فلان اثر را تولید کرده است، بلکه فی‌نفسه کاری که انجام داده خارج از قاعده موسیقی ماست. البته من به ایشان حق می‌‏دهم که برود با آن‌ها کار تولید کند، چراکه آن نوازندگان چیزی از او مطالبه نمی‌کنند که هیچ، بلکه همه را به همایون تقدیم می‌‏کنند، چون آن‌ها در کنار همایون مطرح می‌‏شوند. اما من این‌گونه نیستم و نه پولی به او و نه به خودم می‌‏دادم. متاسفانه همایون کارهایی کرد که از نظر من، تاکید می‌‏کنم از نظر من درست نبود. شاید از نظر دیگران این مساله درست باشد اما از نظر من و از نظر اندیشه موسیقی من این کار‌ها در شأنی پایین و پست است.

• شما این همه تلاش کرده‏‌ا‌ید و قطعه‏ای را در جای صدای خواننده ساخته‌‏اید و حتی با خواننده نیز تمرین کرده‌‏اید، اما سرانجام همه را به کنار نهاده‌‏اید و می‌‏خواهید بدون کلام آن را منتشر کنید.

بله، چون چاره‌‏ای دیگر ندارم.

• شما می‌‏توانید چاره‏‌ای پیدا کنید تا اثر خوبی منتشر کنید. چراکه سرانجام آن اثر شماست که در تاریخ موسیقی می‌ماند.

نه چاره‏‌ای نیست و اثر هم شاید نماند.

• مگر کارهای ماندگار آقایان مشکاتیان و لطفی با آقای شجریان از خاطره‌ها می‌رود؟ شما هم می‌‏توانید نتیجه کار خود را از همایون بگیرید حتی اگر امروزه او پاپ هم بخواند.

مساله پاپ‌خواندن و… نیست. حتی اگر همایون جز هم بخواند مساله من نیست زیرا هر کاری اگر درست صورت بگیرد و عمل شود به نظرم خوب است.

• اگر مشکل شما همکاری او با دیگر نوازندگان در سطوح متفاوت نیست و حتی به سمت پاپ‌رفتن سلیقه همایون هم مساله شما نیست، پس علت اینکه خواندن اثر خود را علی‌رغم تمرین به او نمی‌‏دهید، چیست؟

من می‌‏دانم که این کار برای این آمده بیرون که درآمد مادی داشته باشد. نفس هنر این نیست.

• یعنی شما دوست ندارید نفع مالی ببرید؟

نه من دنبال منافع مادی از هنر نیستم و از راه شرافتمندانه دیگری آن را کسب می‌‏کنم.

• یعنی اگر کسی قصدش از تولید اثر هنری منافع مالی باشد اشتباه است؟

صددرصد، چراکه دیگر آن هنر نیست. اما هنر در دنیای تجارت وارد شده است. به خاطر همین چیزهاست که این‌گونه می‌‏شود و ما دوست نداریم خیلی چیز‌ها را بازگو کنیم.

• یعنی مسائل مالی و تجاری آلبوم و فروش آن برای همایون مهم بوده است و شما این دیدگاه را نپسندیده‏‌اید؟

بله، من دوست نداشتم اما شاید ایشان دوست داشته باشد و قانون نیست که ایشان هم باید حتما مانند من فکر کند. شما در مورد من اگر صحبت می‌‏کنید می‌‏گویم من این دیدگاه را نمی‌‏پسندم.

• یعنی شما دوست نداشتید آلبوم‌تان فروش برود؟

نه من نمی‌‏خواهم آلبومم به گونه‌‏ای بیرون بیایید و منتشر شود که به خاطر کس دیگری مطرح باشد. بلکه می‌‏خواهم آلبومم به خاطر تک‌تک افرادی که در آن کار انجام داده‏اند، مطرح شود.

• این حرف منطقی و ارزشمند است اما اکنون دنیای خواننده‌سالاری است. درست است که آقای اردوان کامکار استاد بزرگی است اما وقتی آلبومش را با همایون منتشر کند خود به خود آلبوم به نام خواننده مطرح می‌شود.

بله و این‌گونه نباید باشد. دارم کارهایی می‌‏کنم که این جو عوض شود.

• با این همه آیا امکان دارد آلبومتان را با همایون منتشر کنید؟

نه، آن آلبوم را دیگر نه. آلبوم را گذاشتم بماند و دیگر منتشرش نمی‌‏کنم چراکه آن را برای همایون ساخته بودم.

• به خواننده دیگر چطور؟

یک‌سری قطعات که ریتم دارد یا تصنیف است را می‌توان به‌گونه‏‌ای تغییر داد که خواننده دیگری بخواند اما فضای کاری که ایجاد کرده بودم به علت اینکه در ذهنم همایون بود برایش مناسب بود، در نتیجه حالا که نمی‌‏شود با او منتشر کنم باید برخی از قسمت‌ها را بردارم و برای خواننده دیگری دوباره تنظیم کنم یا اینکه آن را منتشرش نکنم. از نظر من اشکالی ندارد که منتشر نشود.

• همایون چه نظری داشت؟ آیا علاقه‌مند بود که اثر منتشر شود؟

نمی‌‏دانم چراکه من ایشان را بعد از تمرین ندیدم و متاسفانه چندباری هم که ممکن بود سعادت نداشتم.

• پس اعتراض شما به خواننده‏‌ها که اعلام کرده بودید خوانندگان کارهای دست‌پایین انجام داده‏اند؛ به مساله‏‌ا‌ی دیگری بود؟

بله، صددرصد. چون به آن معنا به انجام دادن کاری سطح پایین یا همکاری با نوازندگان دیگر ژانر‌ها اهمیت نمی‌‏دهم بلکه اعتقاد دارم اگر کاری در هر ژانری درست انجام شود آن اثر درست برای هنرمند می‌‏ماند و هر چقدر هم کار ضعیف کند، اثر کارهای قوی را مخدوش نمی‌‏کند و کارهای قوی همیشه می‌‏ماند. به همین دلیل چون همایون خواننده بسیار توانایی است من به‌عنوان برادر بزرگ‌ترش می‌‏گویم که با این همه استعداد باید کارهای بزرگ‌تری کند ولی نمی‌‏دانم چرا نمی‌‏کند؟

• به هر حال همایون بار‌ها اعلام کرده که دوست دارد ژانرهای مختلف را تجربه کند.

آخر با چه کسانی؟ با کسانی که می‌‏خواهند از کنار او مشهور شوند و برای شهرت از او استفاده ببرند. در یک اثر مشترک همیشه کسی به دیگری پیشنهاد همکاری می‌‏کند؛ یا برای شهرت و شأن اجتماعی یا به واسطه مسائل مادی. شاید به کسی اگر بگویند بیا این چهار میلیون دلار را بگیر و با من در آلبومم همکاری کن راضی شود اما مشکل من همین است که قیمتم بالا‌تر از این است و چهار میلیون دلار نیست و با قیمت مادی همکاری نمی‌‏کنم. ولی درست است که درآمدم اینقدر نیست اما من قیمتم را بالا گذاشتم اما برخی با بعضی شرایط راضی می‌‏شوند.

به همین علت می‌‏گویم بیشتر در اینجا مساله خودم مطرح است نه همایون و خوانندگان دیگر. البته خوانندگان دیگر که هنوز به آن‌ها حرفی نزده‏ام می‌‏گویم این مسائل مادی مرا به گونه‏ای منزجر کرد که تصمیم دیگری گرفتم. چراکه اگر بروم با خواننده دیگر آن را مطرح کنم و اثرم را برای خواننده جدید تغییر بدهم آن وقت همانند دیگران می‌‏شوم و بهتر است آن را انجام ندهم.

• به هر حال این تفکر شماست.

این دلیلی بر این نیست که به خودم مغرورم یا در خودبزرگ‌بینی غرق هستم بلکه تفکر من این است. چراکه در سال آدم‌های بزرگ زیادی دنبال برقراری ارتباط و همکاری با من هستند و حتی دو سال است که می‌‏دانم آقای یانی دنبال پیدا کردن من است اما هرگز من عکس‌‏العملی نشان ندادم یا تلاشی نکردم که بخواهم با او ارتباط بگیرم چراکه هنوز خودم واقعا نمی‌‏دانم چه کاری با او می‌‏توانم انجام بدهم. حالا اگر شخص دیگری بود برای پیدا کردن یانی تلاش می‌‏کرد تا حداقل در گروه او قرار گیرد تا شاید برای او بهتر شود.

• با این صحبت‌ها آیا برای فیلم سنتوری از آقای مهرجویی دستمزدی دریافت کردید؟

خیر، حتی یک ریال.

• از ابتدا آثارتان را برای صدای محسن چاووشی ساخته و تنظیم کرده بودید؟

بله. من به خاطر ایشان همه کاری کردم. گفتم که در برابر بزرگان هیچ حرفی نمی‌‏زنم. نمونه‏‌اش همین است. اما اکنون آقای مهرجویی است که دنبال تماس با من است چراکه خواسته مرا برآورده نکرد. حتی من برای فیلم به محسن چاووشی گفتم بخواند و او حرفم را قبول کرد تا بخواند. این کار‌ها را آقای مهرجویی برای فیلم نمی‌‏توانست این‌گونه منسجم ترتیب دهد که من انجام دادم اما نمی‌‏دانستم مادیات بسیار کثیف است.

• بعد از فیلم هم با شما صحبتی نکردند؟

آقای مهرجویی با من صحبتی نکرد. فقط آقای شریفی‎نیا یک‌بار صحبت کرد که من دیگر با او هم حرف نزدم. چراکه به من گفت حالا این چهار مضرابتان چند؟ با کسی که این‌گونه با من برخورد کند دیگر حرفی ندارم.