آیا باید هنر هنرمند را از رفتار اجتماعی آن جدا کنیم

خیلی از افراد بر این باور هستند که رفتار یک هنرمند ربطی به عقاید و تفکر و زندگی خصوصی آن و اعتقادات شخصی و فرهنگی و سیاسی ندارد و صرفا هنر را باید در هنر دید. اما نظر من متفاوت است. مثلا ما در حوزه فلسفه اخلاق امانوئل کانت را داریم اخلاق به ذات اخلاق است. یعنی اگر کانت میگوید که دروغ نباید بگویی در هیچ شرایطی نباید دروغ بگویی. مثلا اگر فرض کنیم که پلیش گشتاپو آلمان نازی به دنبال شخصی است که آن را بکشد و آن شخص به شما پناه آورده ، اگر پلیس آلمان نازی به خانه شما می آمد و میگفت آیا آن شخص در خانه توست، شما باید میگفتید بله، ولو اینکه آن شخص کشته میشد. ما این نوع اخلاق را در اخلاق ناصری و اخلاق ارسطویی و حتی اخلاق خسروانی ایرانی نداریم. در فرهنگ ایرانی در جایی دروغ جایز است، فرض بر اینکه دو شخص با هم اختلاق پیدا کرده و قهر کرده اند. شما می توانید به دروغ به یکی از آنها مراجعه کنید و تعریف دیگری را بکنید که در مورد چیزهای خوبی می گفت و همینطور به شخص دیگر هم مراجعه کنید و چیزهای مشابه بگویید چون هدف آشتی دادن و برقراری ارتباط خوب بین آن دو شخص است. این در هنر هم موضوعیت دارد.

به عنوان اگرچه من خودم موسیقی رپ را اصلا به عنوان موسیقی به رسمیت نمیشناسم و هرگز گوش نمیدهم. ولی شخصی مثل امیر تتلو را در نظر بگیریم، اکنون اکثر مردم از او احساس انزجار دارند. آیا بخاطر هنر است یا بخاطر شکل و قیافه عجیب و غریبی که از خودش درست کرده؟ در حالی و شکل و قیافه زندگی خصوصی می باشد. اما از آنجا که رفتار ها با درون انسان ها بسیار سنخیت دارد از جایی به بعد رفتار هنر را تحت الشعاع قرار میدهد، مثلا در کنسرتی در گرجستان گویی چنان کلمات رکیکی استفاده کرده که همان کسانی که برای هنرش به آنجا رفته بودند معترض شده بودند و همینطور حاشیه ایی که در کشور ترکیه با یکی از بازیگران زن داشته است.

هنرمندان در قالب رفتار اجتماعی ارزش یابی میشوند

بنابراین میتوانیم نتیجه بگیریم که هنرمندان در قالب رفتار اجتماعی آنها ارزیابی میشوند و هنر آنها معلول رفتار های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی میشود. به عنوان مثال خواننده معروف ابی با آنکه صدای بسیار شیوایی دارد و طرفداران بسیار. در کنسرت دوبی با توجه به خواست مردم که ترانه خلیج فارس را بخواند ، به فکر منفعت مادی خویش افتاد و آن را نخواند و بسیاری از وی روی برگرداندند همینطور بعدها بخاطر مستی بیش از حد و اجرا در حال مستی و خوابیدن روی استیج و …. مورد انتقاد بسیاری از طرفداران خودش قرار گرفت.

شخصیت شناسی ستار

ستار که من خودم خیلی سال پیش تمام آهنگ های اون را داشتم و گاهگاهی گوش میدادم در یک دهه اخیر شخصیت عجیبی از خودش نشان داد که ماهیت نهفته خود را آشکار کرد. که باعث شد تمام موسیقی هایش را پاک کنم و انتقادات اخیرش که قالبا بی مورد است باعث شد این مقاله را بنویسم تا بماند.

حسادت ستار به هنرمندان برتر از خودش

ستار به شدت به هنرمندان برتر از خودش که از جایگاه مردمی بیشتری داشتند حسادت میروزد. این حسادت از قبل هم بوده است. حتی در زمان شاه!  که بعدها روزنامه هایی که از آن دوران بیرون آمد گواه این مطلب است.

حسادت ستار به بنان، شجریان و پریسا قبل از انقلاب

دهه پنجاه در ایران دهه تغییرات فرهنگی و سیاسی و اجتماعی بود، کم کم خوانندگان کاباره ای به نوعی خوانندگان مبتذل شناخته میشدند و به همین دلیل استاد سایه (هوشنگ ابتهاج)، به همراه استاد لطفی، و استاد شجریان یک دوره جشن های هنر شیراز را به دلیل آنچه آنها موسیقی و هنر مبتذل می پنداشتند تحریم کردند و در آن شرکت نکردند.

هر سه خواننده یعنی بنان ، شجریان و پریسا در حوزه موسیقی سنتی و ردیفی ایرانی فعالیت میکردند. موسیقی که نسبت به موسیقی پاپ بسیار دشوار است و هر کسی نمیتواند آن تحریر ها را اجرا کند. بدیهی است که شخصی مانند ستار هرگز نه صدا و نه نفس و توان اجرای شخصی مانند استاد محمد رضا شجریان را داشت. مرحوم بنان هم در همان زمان از مفاخر موسیقی ملی ما به شمار می آمد و در خانه اشراف زادگان قجری معمولا صفحه های گرامافون های بنان به وفور یافت میشد و آنها آن موسیقی که مبتذل و کاباره ای نبود را ترجیح میدادند. اما عوام و بیشتر جوانان و نوجوانان به سمت کاباره گرایش داشتند، چیزی که بزرگترها آن را قبول نداشته به و هنر فاخرتر تمایل داشتند.
تصویر زیر از روزنامه هنر دز زمان شاه منتشر میشود که آشکارا حسادت ستار به این سه خواننده سنتی مشخص میشود.

تیتر روزنامه فوق و سخنان ستار برای همه مشهود است. ستار یک خواننده درباری بود که با پیراهنی که نقش خرگوش Playboy بر آن است مشخص است. 

خصومت ستار با داریوش اقبالی، گوگوش، فرهاد مهراد

از میان خوانندگان قبل از انقلاب، چند خواننده بودند که بر ضد شاه آهنگ های سیاسی خوانند. به غیر گوگوش، فرهاد و داریوش و فریدون فروغی بیشترین آهنگ های سیاسی را بر ضد شاه خوانند و طرفداران بسیار زیادی در بین مردم پیدا کردند. شاید بتوان گفت که فرهاد سیاسی ترین آهنگ ها را خواند و بعد از آن داریوش و فریدون فروغی بر ضد شاه آهنگ میخوانند و این در حالی بود که ستار ، هایده و حمیرا خوانندگان درباری بودند و در دربار شاه اجرا میکردند. البته هایده و حمیرا هرگز بر خلاف خوانندگان دیگر هیچ سخنی نگفتند و این تنها ستار بود که از همان دوران کینه و دشمنی آنها را در دل داشت و در روزنامه فوق نظراتش کاملا مشهود است. اخیرا در مورد داریوش و فرهاد سخنان بسیار تندی زده است که با سرچ در یوتیوب میتوانید برخی از سخنان ستار که از شخصیت حسود و کینه توز وی برخاسته است را گوش دهید. 

کینه ستار با خسرو آواز ایران زمین استاد محمد رضا شجریان

اما ستار جدای حسادت گویا از خودشیفتگی بیش از حد رنج می برد و با لقمه هایی بزرگ تر از دهان خود میخواهد در بیوفتد. کسانی مانند استاد محمدرضا شجریان و یا استاد بنان !

در زیر یکی از سخنان موهن ستار در مورد استاد شجریان در زمانی که استاد شجریان در قید حیات بودند را به اشتراک میگذارم:

در مورد ویدئوی بالا ذکر چند نکته ضروری است:

۱- اخیرا به استاد شجریان، استاد ، استاد نمیگویند. استاد محمد رضا شجریان در همان زمان شاه استاد بود!

۲- شما که در روزنامه ای در زمان شاه به خود استان بنان تاخته بودید، چه شد که حالا میگویید مرحوم بنان؟! چه زیبا رنگ عوض میکنید آقای آفتاب پرست

۳- آقای گلپا، اگر بعد از انقلاب دیگر فعالیتی نکردند به استاد شجریان چه ربطی دارد؟ گلپا یک خواننده کاباره ای بود و تقریبا دائم الخمر هم بود. خب در بعد از انقلاب جایی برای این افراد توسط خود جامعه نبود. در حالی که استاد شجریان اهل الکل و کاباره نبود (مانند استاد بنان)

۴- اولا که ربنا که توسط صدا و سیما از سال ۸۸ دیگر پخش نشد در دل مردم ایران جای دارد. قسمتی از میراث کهن این سرزمین است که شاید روزی ثبت ملی بشود، ایرانیان به ربنای شجریان می بالند. شما میتوانید از آهنگ خودتان شازده خانم و خواستگاری از فرحناز پهلوی و جواب رد محمد رضا شاه و فرح پهلوی حرف بزنید. در مورد قاری قرآن بودن استاد شجریان باز هم از افتخارات ایشان است که قرائت قرآن را از پدر آموخت و تکنیک های خواندن را فراگرفت. چه ربنا چه آوازهای حافظ و سعدی شجریان صدای خداوند بود از یک حنجره ملکوتی. ارتباطی با شما ندارد. گویا شما با آهنگ شازده خانم به مقام استادی رسیده اید جناب ستار! استاد شجریان علاوه بر آن یک خطاط ممتاز ، یک پرورش دهنده گل حرفه ای و یک شکارچی هم بود.

۵- اینکه چه بلایی سر ذبیحی آمده ! چه ربطی به استاد شجریان دارد؟ آیا شجریان حاکم شرع بوده است؟ آیا ارتباطی با خلخالی داشته است؟ آیا شجریان سمت دولتی داشته اشت؟ آیا وزیر ارشاد بوده است؟ شجریان تا سال هشتاد و هشت اصلا هیچ گرایش سیاسی نداشت و از سیاست فراری بود. نمیدانم چرا آقای ستار قیمه ها را در ماست ها میریزد. (یا به قول برخی گوز را به شقیقه ربط میدهد)

اما حسادت و کینه را پایانی نیست، تاختن دوباره ستار به شجریان و شاملو:

۱- استاد شجریان به حرمت پدر در دهه چهل به نام سیاوش میخواند اما در همان زمان شاه از پدر اجازه گرفت و در همان زمان شاه با نام شجریان معروف شد. یک دفعه تغییر نام نداد.

۲- در مورد چرایی عدم فعالیت گلپا و …. چه ربطی به استاد شجریان و شاملو دارد؟  مرگ نادر گلچین چه ربطی به شجریان دارد؟ آیا منظورت این است که شجریان قاتل است؟ یا نقش حضرت عزرائیل را بازی کرده و جان یک نفر را گرفته. شجریان چه همکاری با دولت های قبل و بعد از زمان شاه داشته است؟

۳- این خسرو (شاهان، ایران، خوبان، آواز) یا هر چیزی که میگویی چرا آنچنان باعث سوختن شما شده است که عنان از کف داده، زبانتان لکنت گرفته است؟ کدام هنرمند ایرانی این ادبیات را داشته است؟ شجریان؟ شاملو؟ داریوش اقبالی؟ چه کسی میگوید : اینها از گوه خوردن خودشان پشیمانند؟ جز یک خواننده خودفروخته به نام ستار؟

۴- آیا شاملو با عرق خوردن دری وری میگفت؟ دری وری هایی که در کتب شعر بارها چاپ شده است؟ تو چه چیزی در دربار خوردی که آهنگ شازده خانم را برای دختر شاه خواندی تا به نان و نوایی بررسی و به خواستگاری فرحناز پهلوی رفتی و جواب قاطع رد از شاه و فرح گرفتی؟ نمیدانستی که شاه مملکت هم برای یک خواننده معلوم الحال کاباره ای تره هم خرد نمیکند؟

به هر حال حاشیه های این شخص کم از حاشیه های امیر تتلو ندارد. منتهی مردم کمتر با این شخصیت آشنا هستند.

ضمن اینکه نقد های من در حوزه موسیقی در این راستا بوده است که به این هنر تا حدی کمک کند. قبلا هم نقد هایی به همایون شجریان و قیاس همایون شجریان و پدرش محمدرضا شجریان داشته ام.